Xây dựng lại Nhật Bản như thế nào

Các thành phố ven biển trên thế giới sẽ học hỏi được những gì từ sự việc đã xảy ra?


Tác giả Eduardo Kausel là một giáo sư kỹ thuật xây dựng và môi trường tại MIT.

Những ai đã nhìn thấy những cảnh quay video đáng kinh ngạc các tòa nhà chọc trời Tokyo lắc lư từ bên này sang bên kia có thể cảm nhận được, Nhật Bản đứng đầu khoa học về các tòa nhà chống động đất. Nhưng hầu hết các thiệt hại và tiêu huỷ là do các cơn sóng thần sau đó, chứ không phải do động đất, Nhật Bản hiện đang phải đối mặt với một số quyết định quan trọng.

Không giống như Haiti, nơi hàng ngàn người thiệt mạng trong trận động đất đầu năm ngoái, Nhật Bản là một quốc gia hiện đại, giàu có, tinh vi, và có lẽ quan trọng nhất là tính tổ chức cực kỳ tốt. Xây dựng lại các thị trấn và làng mạc đã bị hư hỏng sẽ là một nổ lực thực tế phi thường, chi phí có thể lên đến hàng nghìn tỷ yên, nhưng đó chính là thách thức trong kỹ thuật xây dựng mà Nhật Bản sẽ vươn lên. Họ sẽ cung kính sự chết chóc và rồi sẽ tự phủi bỏ nó đi, rồi đên lượt các kỹ sư sẽ đến. Sự hỗn loạn sẽ đi vào trật tự, và tôi nghi là mọi thứ sẽ sớm kết thúc.

Trong ngắn hạn, việc đánh giá thiệt hại có thể tập trung vào hai lĩnh vực rất khác nhau. Trước tiên, các kỹ sư kết cấu sẽ được gửi đến các tòa nhà chống động đất hiện đại, để đánh giá tác động của trận động đất đối với công nghệ chống động đất.

Một tòa nhà vẫn còn đứng nguyên không có nghĩa là nó không bị hư hại. Trong khi các yếu tố nhất định của việc chống động đất (chẳng hạn như giằng chéo) được thiết kế để giúp tòa nhà di chuyển cùng với sự trượt của đất, những phần khác (như bộ chống rung thủy lực và bộ giảm xóc) được thiết kế để làm suy giảm năng lượng của trận động đất. Những bộ phận hư hỏng sẽ phải được thay thế hoặc, những chỗ mà các chi phí liên quan lên quá cao, tòa nhà sẽ được phá hủy. Nhưng đó không phải là một thất bại đối với việc chống động đất. Đó là một thành công: tòa nhà đã chịu đựng được trận rung động. Trong nhiều thập kỷ, đó là mục tiêu chính của việc chống động đất – giữ gìn cuộc sống con người và tránh thiệt hại nặng nề trong các trận động đất vừa phải nhưng thường xuyên, chứ không xây dựng các tòa nhà có thể qua khỏi được mà không bị hư hại gì ngay cả sau một trận động đất kinh khủng như vậy.

Lĩnh vực thứ hai cần đánh giá thiệt hại sẽ là kiểu cách tàn phá của sóng thần. Những ngôi nhà và tòa nhà Nhật Bản truyền thống gần biển phần lớn có giá thành thấp, do đó việc xây dựng lại sẽ dễ dàng và nhanh chóng, như là những gói trợ cấp phúc lợi của một quốc gia thường xuyên sống chung với mối đe dọa động đất hàng thế kỷ. Vì vậy, về mặt lý thuyết có thể khá nhiều vùng ảnh hưởng nặng nề nhất có thể được xây dựng lại một cách nhanh chóng. Nhưng trước đó, sự mất mát rất lớn về đời sống cũng phải được tính đến.

Đây là cơn sóng thần tàn phá thứ hai đánh vào vùng Viễn Đông chỉ trong vòng sáu năm. Không phải là thời gian để có được vài bài học kinh nghiệm hay sao? Không phải nên xây dựng lại trường học, bệnh viện (lấy ví dụ) trên nền đất cao hơn hay sao? Không phải toàn bộ các khu định cư ven biển nên di chuyển sâu hơn vào nội địa hay sao? Đây là những loại câu hỏi từ các kỹ sư xây dựng và các nhà hoạch định cơ sở hạ tầng của đất nước đang và sẽ hỏi chính họ khi quá trình tái thiết được tiến hành.

Với các trận động đất như thực tế cuộc sống ở Nhật Bản, và các vùng biển tương đối nông của vùng đông bắc Nhật Bản làm cho khu vực này rất dễ bị sóng thần, tôi hy vọng các nhà chức trách Nhật Bản hành động có trách nhiệm, và nếu cần thiết, di dời và thiết kế lại toàn bộ thị trấn và làng mạc, cũng như nhà máy điện hạt nhân trong tương lai. Chúng tôi biết hiện tại bạn không thể chống sóng thần cho một thị trấn hay tòa nhà; điều bạn có thể làm là di chuyển đi chỗ khác để tránh nó.

Nhưng tôi sẽ không đặt cược vào các nhà chức trách sẽ hành động đúng. Lần nào cũng vậy, ở đâu cũng thế, cứ những khu định cư bị phá hủy bởi một thảm họa tự nhiên thì chỉ đơn giản là xây dựng lại tại đúng chỗ đó. Đó là những gì đã xảy ra trong những khu nghỉ mát dọc bãi biển ở Thái Lan đã bị tàn phá bởi sóng thần năm 2004, và đó cũng là những gì đã xảy ra gần như thường xuyên ở những vùng đất đâu đó của Hoa Kỳ. Nhà cửa gần biển trên Vịnh Mexico và các vùng ven biển phía Đông bị phá hủy bởi các cơn bão theo mùa và được xây dựng lại nhiều lần, thông thường nằm trong gói trợ giúp từ những quỹ khuyến khích tài chính của chính phủ Mỹ.

Dù có lựa chọn gì đi nữa, vẫn là vấn đề về niềm tự hào quốc gia của Nhật Bản là xây dựng lại những vùng này, không nhất thiết phải lớn hơn trước, nhưng chắc chắn sẽ tốt hơn. Các tòa nhà mới với ba, bốn, và năm tầng này sẽ được thiết kế đạt mức phù hợp với công nghệ chống động đất, các công trình mới như cầu, trạm, và đường trên cao cũng vậy. Và rồi quanh vùng này, các cơ sở hạ tầng mới, các ngôi nhà khung gỗ truyền thống mới sẽ mọc lên từ bãi bùn rác. Dần dần, cuộc sống sẽ trở lại như bình thường. Và, nếu việc xây dựng lại được thực hiện hầu như độc quyền bởi các công ty Nhật Bản, điều này có khả năng châm ngòi cho sự bùng nổ xây dựng trong nước và có thể cứu vãn đất nước đang trong tình trạng nền kinh tế ảm đạm hơn một phần tư thế kỷ qua.

Có những bài học quan trọng học được từ đây, cho những nơi khác của Nhật Bản và cho các thành phố ven biển nằm trong khu vực có khả năng động đất trên thế giới. Tôi hy vọng chính quyền ở phía bên kia Thái Bình Dương, tại San Francisco, Los Angeles, và Seattle, sẽ điều chỉnh lại kế hoạch của mình như "một người lớn" bao gồm cả việc chuẩn bị sẵn sang cho một cơn sóng thần ập đến. Liệu trận động đất tàn phá ở Nhật Bản đã dạy cho chúng ta điều gì chưa, đó là: không phải vấn đề là liệu nó có đến không, mà là khi nào nó sẽ đến.

Tác giả: Eduardo KAUSEL - www.technologyreview.com
Người dịch: Lê Ngọc Anh Phương - www.batt-cell.com